ถั่งเช่า (Cordyceps): ความจริงเชิงวิทยาศาสตร์เบื้องหลังสมุนไพรจักรพรรดิ

“ถั่งเช่า” หรือ “หญ้าหนอน” เป็นชื่อที่ใช้เรียกเห็ดราสกุล Cordyceps ที่ใช้เป็นยาสมุนไพรในตำรับยาจีนโบราณมานานนับพันปี สายพันธุ์ดั้งเดิมที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติและมีชื่อเสียงที่สุดคือ Ophiocordyceps sinensis (ชื่อวิทยาศาสตร์เดิมคือ Cordyceps sinensis) ซึ่งเป็นเห็ดราที่เจริญเติบโตโดยการปรสิตบนตัวอ่อนของผีเสื้อกลางคืนสกุล Thitarodes (Ghost moth) ที่อาศัยอยู่ใต้ดินในเขตเทือกเขาสูงของทิเบต จีน เนปาล และภูฏาน ความหายากและกระบวนการเกิดอันเป็นเอกลักษณ์ทำให้ถั่งเช่าธรรมชาติมีราคาสูงมาก [1, 2]

ปัจจุบัน ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารถั่งเช่าส่วนใหญ่ในท้องตลาดไม่ได้มาจาก O. sinensis ตามธรรมชาติ แต่มาจากการเพาะเลี้ยงสายพันธุ์อื่นที่เกี่ยวข้อง เช่น Cordyceps militaris หรือจากการเพาะเลี้ยงเส้นใย (mycelium) ของ O. sinensis (มักเรียกว่า Cs-4) ซึ่งสามารถผลิตในเชิงพาณิชย์ได้ ดังนั้น งานวิจัยทางวิทยาศาสตร์ส่วนใหญ่เกี่ยวกับประโยชน์ของถั่งเช่าในปัจจุบันจึงมักใช้สายพันธุ์เพาะเลี้ยงเหล่านี้ [2, 3]

สารออกฤทธิ์สำคัญ (Active Compounds):

Cordyceps ประกอบด้วยสารชีวภาพหลายชนิดที่เชื่อว่ามีส่วนสำคัญต่อสรรพคุณทางยา ได้แก่:

  • คอร์ไดเซปิน (Cordycepin / 3′-deoxyadenosine): สารนิวคลีโอไซด์ที่มีโครงสร้างคล้ายอะดีโนซีน มีฤทธิ์ทางชีวภาพหลากหลาย [3, 4]
  • อะดีโนซีน (Adenosine): สารนิวคลีโอไซด์อีกชนิดที่มีบทบาทสำคัญในร่างกาย
  • โพลีแซ็กคาไรด์ (Polysaccharides): โดยเฉพาะ เบต้า-กลูแคน (Beta-glucans) ซึ่งมีคุณสมบัติปรับสมดุลภูมิคุ้มกัน [3, 5]
  • กรดคอร์ไดเซปิก (Cordycepic acid / D-mannitol):
  • สเตอรอล (Sterols): เช่น เออร์โกสเตอรอล (Ergosterol) ซึ่งเป็นสารตั้งต้นของวิตามินดี
  • วิตามินและแร่ธาตุต่างๆ [3]

ความเข้มข้นของสารเหล่านี้อาจแตกต่างกันมาก ขึ้นอยู่กับสายพันธุ์ แหล่งที่มา และวิธีการเพาะเลี้ยงหรือสกัด

สรรพคุณที่กล่าวอ้างและหลักฐานทางวิทยาศาสตร์:

แม้ถั่งเช่าจะถูกใช้ในแพทย์แผนจีนเพื่อบำรุงร่างกายและรักษาโรคต่างๆ แต่หลักฐานทางวิทยาศาสตร์ที่หนักแน่นจากการทดลองในมนุษย์ขนาดใหญ่และมีคุณภาพสูงยังคงมีจำกัดสำหรับสรรพคุณหลายประการ ข้อมูลส่วนใหญ่มาจาก:

  • การศึกษาในหลอดทดลอง (In vitro): แสดงให้เห็นกลไกการออกฤทธิ์ระดับเซลล์
  • การศึกษาในสัตว์ทดลอง (Animal studies): แสดงผลทางชีวภาพในสิ่งมีชีวิต
  • การศึกษาในมนุษย์เบื้องต้น (Preliminary human trials): มักมีขนาดเล็ก หรือมีข้อจำกัดทางระเบียบวิธีวิจัย

สรรพคุณที่มีการศึกษาวิจัย:

  1. การปรับสมดุลระบบภูมิคุ้มกัน (Immune Modulation): สารกลุ่มโพลีแซ็กคาไรด์ โดยเฉพาะเบต้า-กลูแคน แสดงให้เห็นว่าสามารถกระตุ้นการทำงานของเซลล์ภูมิคุ้มกัน เช่น แมคโครฟาจ (Macrophages) และ Natural Killer (NK) cells ในหลอดทดลองและสัตว์ทดลอง [3, 5] อย่างไรก็ตาม ยังขาดการยืนยันผลทางคลินิกที่ชัดเจนในมนุษย์จากการศึกษาขนาดใหญ่
  2. การเพิ่มพลังงานและลดความเหนื่อยล้า (Energy & Fatigue): ตามการใช้แบบดั้งเดิม การศึกษาในสัตว์ทดลองบางชิ้นชี้ให้เห็นว่า Cordyceps อาจช่วยเพิ่มการผลิตพลังงาน (ATP) หรือลดสารบ่งชี้ความเหนื่อยล้า [3] การศึกษาในนักกีฬาให้ผลที่ไม่สอดคล้องกันนักเกี่ยวกับการเพิ่มสมรรถภาพทางกาย [6]
  3. สุขภาพทางเดินหายใจ (Respiratory Health): มีการใช้ดั้งเดิมสำหรับโรคปอด การศึกษาในสัตว์ทดลองพบฤทธิ์ลดการอักเสบในทางเดินหายใจ แต่การศึกษาในผู้ป่วยโรคหอบหืดหรือปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD) ยังให้ผลลัพธ์ที่ไม่แน่ชัด [3]
  4. สุขภาพไต (Kidney Health): มีการใช้เพื่อบำรุงไตในแพทย์แผนจีน การศึกษาในสัตว์ทดลองพบว่าอาจช่วยปกป้องไตจากความเสียหาย [3] มีการศึกษาในมนุษย์บางส่วน (ส่วนใหญ่จากประเทศจีน และบางครั้งมีข้อจำกัดด้านคุณภาพ) รายงานว่า Cordyceps (มักใช้ขนาด 3-5 กรัม/วัน) อาจช่วยปรับปรุงการทำงานของไตในผู้ป่วยโรคไตเรื้อรัง (CKD) และลดภาวะแทรกซ้อนบางอย่างได้ [7] อย่างไรก็ตาม การใช้ในผู้ป่วยโรคไตต้องอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์อย่างใกล้ชิด และไม่สามารถทดแทนการรักษามาตรฐานได้
  5. การควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด (Blood Sugar Control): การศึกษาในสัตว์ทดลองและในมนุษย์ขนาดเล็กบางชิ้น (มักใช้ขนาด 3 กรัม/วัน) ชี้ให้เห็นว่า Cordyceps อาจมีฤทธิ์ลดระดับน้ำตาลในเลือดได้ [8] แต่หลักฐานยังไม่เพียงพอที่จะแนะนำให้ใช้เป็นการรักษาหลักสำหรับโรคเบาหวาน และอาจทำปฏิกิริยากับยารักษาเบาหวาน ทำให้ระดับน้ำตาลในเลือดต่ำเกินไปได้
  6. สมรรถภาพทางเพศ (Sexual Function): ตามการใช้ดั้งเดิม การศึกษาในสัตว์ทดลองบางชิ้นพบผลต่อระดับฮอร์โมนหรือจำนวนอสุจิ [3] แต่ยังขาดหลักฐานที่น่าเชื่อถือในมนุษย์เพื่อยืนยันสรรพคุณด้านนี้
  7. ฤทธิ์ต้านมะเร็ง (Anti-cancer Effects): สารคอร์ไดเซปินและโพลีแซ็กคาไรด์แสดงฤทธิ์ยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็ง และ/หรือ กระตุ้นการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันต่อเซลล์มะเร็งในหลอดทดลองและสัตว์ทดลอง [3, 4] ข้อมูลเหล่านี้ไม่ได้หมายความว่าถั่งเช่าสามารถรักษามะเร็งในมนุษย์ได้ และห้ามใช้ทดแทนการรักษาโรคมะเร็งตามมาตรฐานทางการแพทย์โดยเด็ดขาด
  8. ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระและต้านการอักเสบ (Antioxidant & Anti-inflammatory): สารประกอบหลายชนิดใน Cordyceps แสดงคุณสมบัติเหล่านี้ในห้องปฏิบัติการและในสัตว์ทดลอง [3]

ความปลอดภัย ผลข้างเคียง และข้อควรระวัง:

โดยทั่วไป Cordyceps ที่เพาะเลี้ยง (เช่น C. militaris, Cs-4) ถือว่าค่อนข้างปลอดภัยสำหรับการบริโภคในระยะสั้นและปริมาณที่เหมาะสมในผู้ใหญ่ที่มีสุขภาพดี แต่อาจพบผลข้างเคียงเล็กน้อย เช่น อาการไม่สบายท้อง ท้องเสีย หรือท้องผูก [2, 9]

ข้อห้ามใช้และข้อควรระวังเป็นพิเศษ:

  • หญิงตั้งครรภ์และให้นมบุตร: ขาดข้อมูลความปลอดภัยที่เพียงพอ [9]
  • ผู้ป่วยโรคภูมิคุ้มกันทำลายตนเอง (Autoimmune diseases): เช่น ข้ออักเสบรูมาตอยด์, ลูปัส (SLE), Multiple Sclerosis (MS) เนื่องจากอาจกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกัน ทำให้อาการแย่ลง [9]
  • ผู้ที่มีภาวะเลือดออกผิดปกติ หรือกำลังจะเข้ารับการผ่าตัด: Cordyceps อาจชะลอการแข็งตัวของเลือด ควรหยุดใช้ก่อนการผ่าตัดอย่างน้อย 2 สัปดาห์ [9]
  • ผู้ที่แพ้เห็ดหรือยีสต์: อาจเกิดอาการแพ้ได้
  • ผู้ที่ได้รับยากดภูมิคุ้มกัน: Cordyceps อาจรบกวนการออกฤทธิ์ของยา

ปฏิกิริยาระหว่างยา (Drug Interactions):

  • ยาต้านการแข็งตัวของเลือด / ยาต้านเกล็ดเลือด: เช่น Warfarin, Aspirin, Clopidogrel อาจเพิ่มความเสี่ยงต่อภาวะเลือดออก [9]
  • ยากดภูมิคุ้มกัน: เช่น Cyclosporine, Tacrolimus อาจต้านฤทธิ์ของยาเหล่านี้ [9]
  • ยารักษาโรคเบาหวาน: เช่น อินซูลิน หรือยาลดน้ำตาลในเลือดชนิดรับประทาน อาจเสริมฤทธิ์ลดน้ำตาลในเลือด ทำให้เกิดภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำ (Hypoglycemia) ได้ง่ายขึ้น ต้องมีการติดตามระดับน้ำตาลอย่างใกล้ชิด [8, 9]

ประเด็นด้านคุณภาพและการกำกับดูแล:

  • ผลิตภัณฑ์ถั่งเช่าในท้องตลาดมีความหลากหลายมาก ทั้งสายพันธุ์ (มักเป็น C. militaris หรือ Cs-4) และความเข้มข้นของสารออกฤทธิ์ ซึ่งมักไม่มีการควบคุมมาตรฐานที่ชัดเจน [2]
  • มีความเสี่ยงเรื่องการปนเปื้อนของโลหะหนัก สารเคมีกำจัดศัตรูพืช หรือการปลอมปนในผลิตภัณฑ์ที่ไม่ได้คุณภาพ [2]
  • ควรเลือกซื้อจากแหล่งที่น่าเชื่อถือ และพิจารณาผลิตภัณฑ์ที่ผ่านการตรวจสอบโดยหน่วยงานอิสระ (Third-party testing) หากมี

บทสรุป:

ถั่งเช่า โดยเฉพาะสายพันธุ์เพาะเลี้ยงที่ใช้ในผลิตภัณฑ์เสริมอาหาร แสดงให้เห็นถึงศักยภาพที่น่าสนใจในการศึกษาเบื้องต้น (ในหลอดทดลอง สัตว์ทดลอง และการทดลองในมนุษย์ขนาดเล็ก) สำหรับประโยชน์ต่อสุขภาพหลายด้าน อย่างไรก็ตาม หลักฐานทางวิทยาศาสตร์คุณภาพสูงในมนุษย์ยังคงมีจำกัดสำหรับสรรพคุณส่วนใหญ่

สิ่งสำคัญที่สุดคือ ควรปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนตัดสินใจใช้ผลิตภัณฑ์เสริมอาหารถั่งเช่า โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ที่มีโรคประจำตัว กำลังรับประทานยาอื่นอยู่ หรืออยู่ในกลุ่มที่ควรระมัดระวังเป็นพิเศษ เพื่อประเมินความเหมาะสม ความเสี่ยง และปฏิกิริยาที่อาจเกิดขึ้น ถั่งเช่าไม่ควรถูกนำมาใช้ทดแทนการรักษาทางการแพทย์ตามมาตรฐาน

เอกสารอ้างอิง (References):

  1. Shrestha, B., Zhang, W., Zhang, Y., & Liu, X. (2010). What is the Chinese caterpillar fungus Ophiocordyceps sinensis (Oomycetes)?. Mycology, 1(4), 228-236. doi:10.1080/21501203.2010.536791
  2. Panda, A. K., & Swain, K. C. (2011). Traditional uses and medicinal potential of Cordyceps sinensis of Sikkim. Journal of Ayurveda and integrative medicine, 2(1), 9–13. doi:10.4103/0975-9476.78183  
  3. Tuli, H. S., Sandhu, S. S., & Sharma, A. K. (2014). Pharmacological and therapeutic potential of Cordyceps with special reference to Cordycepin. 3 Biotech, 4(1), 1–12. doi:10.1007/s13205-013-0121-9  
  4. Das, S. K., Masuda, M., Sakurai, A., & Sakakibara, M. (2010). Medicinal uses of the mushroom Cordyceps militaris: current state and prospects. Fitoterapia, 81(8), 961–968. doi:10.1016/j.fitote.2010.07.010  
  5. Lee, J. S., & Hong, E. K. (2011). Immunostimulating activity of the polysaccharides isolated from Cordyceps militaris. Journal of ethnopharmacology, 133(1), 121–127. doi:10.1016/j.jep.2010.09.023
  6. Hirsch, K. R., Smith-Ryan, A. E., Roelofs, E. J., Trexler, E. T., & Mock, M. G. (2017). Cordyceps militaris Improves Tolerance to High-Intensity Exercise After Acute and Chronic Supplementation. Journal of dietary supplements, 14(1), 42–53. doi:10.1080/19390211.2016.1203386  
  7. Zhang, H. W., Lin, Z. X., Tung, Y. S., Kwan, T. H., Mok, C. K., Leung, C., & Chan, L. S. (2014). Cordyceps sinensis (a traditional Chinese medicine) for treating chronic kidney disease. The Cochrane database of systematic reviews, (12), CD008353. doi:10.1002/14651858.CD008353.pub2  
  8. Li, X. T., Li, H. C., Li, C. B., Dou, D. Q., & Gao, M. B. (2006). Protective effects on kidney functions by Cordyceps sinensis in diabetic rats. Zhongguo Zhong yao za zhi = Zhongguo zhongyao zazhi = China journal of Chinese materia medica, 31(18), 1528–1531. PMID: 17190321 (Animal study cited as example)
  9. Memorial Sloan Kettering Cancer Center. (n.d.). Cordyceps. Retrieved May 5, 2025, from https://www.mskcc.org/cancer-care/integrative-medicine/herbs/cordyceps (Provides overview including interactions and side effects).